بیماری قلبی عروقی

Cardiovascular disease

بیماری قلبی عروقی چیست؟

بیماری قلبی عروقی (Cardiovascular disease) یا به اختصار CVD، شایع ترین علت مرگ و میر افراد در اغلب کشورهای جهان می باشد. بیماری های کاردیوواسکولار یا CVD شامل بیماری عروق کرونر قلب (coronary heart disease)، بیماری عروق مغزی (cerebrovascular disease)، بیماری شریان های محیطی (peripheral arterial disease)، بیماری های روماتیسمی (rheumatic) و مادرزادی قلب و همچنین ترومبوآمبولی وریدی (venous thromboembolism) است. بیماری عروق کرونر (CAD) که در برخی موارد به عنوان بیماری عروق کرونر قلب (CHD) نیز شناخته می شود، ناشی از کاهش پرفیوژن میوکارد (myocardial perfusion) بوده و منجر به آنژین، انفارکتوس میوکارد (MI) و یا نارسایی قلبی می گردد. بر اساس آمارهای ارائه شده نرخ مرگ و میر ناشی از بیماری عروق کرونر قلب (CHD) و سکته مغزی به طور کلی در اروپای مرکزی و شرقی بالاتر از سایر کشورهای جهان بوده است.

ژنتیک افراد می تواند خطر ابتلای آنها را به بیماری قلبی تحت تاثیر خود قرار دهد. سابقه خانوادگی بیماری قلبی عروقی (CVD) خطر ابتلا به به این بیماری ها را در آینده بسته به تعداد و سن بستگان درجه اول مبتلا تغییر می دهد. بسیاری از اختلالات قلبی از جمله آریتمی، بیماری مادرزادی قلبی، کاردیومیوپاتی و کلسترول خون بالا می توانند ارثی باشند. CAD که منجر به حمله قلبی، سکته مغزی و نارسایی قلبی می شود، می تواند در افراد مختلف یک خانواده بروز یابد. یک تغییر ژنتیکی یا جهش در یک ژن می تواند بر احتمال ابتلا به بیماری قلبی تأثیر گذار باشد. تغییرات ژنتیکی در DNA تخمک و اسپرم از والدین به فرزندان منتقل شده و در طول رشد در تمام سلول ‌های بدن کودک کپی خواهد شد.

امروزه روش های تشخیصی ژنتیک مولکولی و فارماکوژنتیک نقش مهمی در زمینه تشخیص، پیشگیری و درمان CVD ایفا می کنند. تست های ژنتیک برای شناسایی علت ژنتیکی زمینه ‌ای در بیماران مشکوک به بیماری قلبی عروقی مانند کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک یا بالا بودن کلسترول خونی فامیلیال (familial hypercholesterolemia) و همچنین تعیین افراد در معرض خطر ابتلا به CVD مورد استفاده قرار می گیرند.

علائم بیماری قلبی عروقی

بیماری های قلبی عروقی بسته به علت آن اغلب ممکن است با علائم متفاوتی در افراد بروز یابد که برخی از آنها عبارتند از:

تنگی نفس (dyspnea)
احساس درد یا فشار در ناحیه قفسه سینه (angina)
احساس خستگی و بی حالی
مشکل در صحبت کردن
سرگیجه یا غش
بیحسی اندام ها (یک طرف بدن) یا صورت
احساس درد یا گرفتگی در پاها در زمان راه رفتن

فاکتورهای خطر بیماری قلبی عروقی

برخی عوامل خطر ابتلا به انواع بیماری قلبی عروقی را در افراد افزایش می دهند که برخی از آنها عبارتند از:

بالا بودن فشار خون (hypertension)
مصرف نوشیدنی های الکلی
داشتن یک برنه غذایی پرجرب، با نمک یا شکر بالا
بالا بودن BMI و چاقی
کلسترول بالای خون (hyperlipidemia)
استعمال دخانیات
بی تحرکی و ورزش نکردن
ابتلا به دیابت بارداری و همچنین دیابت نوع2
وجود سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری قلبی عروقی
مشکلات کلیوی

نرخ شیوع بیماری قلبی عروقی

بیماری قلبی عروقی یا کاردوواسکولار (CVD) از سال 1975 تا به امروز، یکی از دو عامل اصلی مرگ و میر افراد در آمریکا می باشد، به طوری 1 مورد از هر 4 فوت، بر اثر ابتلا به بیماری های CVD است. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) ابتلا به CVD با حدود 7/17 میلیون مرگ در سال 2015، اصلی ترین مرگ در سراسر جهان می باشد.

علت بروز بیماری قلبی عروقی

به منظور شناسایی ژن های مرتبط با CVD و فاکتورهای خطر (risk factor) مرتبط با آن از دو رویکرد linkage analysis و genetic association استفاده شده است. انتخاب رویکرد به الگوی تفکیک (pattern of segregation) بستگی دارد، چه با نسبت ‌های توصیف شده توسط مندل باشد و یا اینکه الگوی پیچیده تری را بروز دهد. برخی از اشکال CVD الگوی توارث ساده ای را نشان می دهند که نشان دهنده تاثیر یک ژن منفرد به عنوان عامل بیماری است و تأثیر زیادی بر فنوتیپ خواهد داشت. برای بسیاری از این اشکال مندلی از CVD، توالی یابی مستقیم DNA یا linkage analysis با موفقیت ژن و جهش عامل را شناسایی کرده است.

به عنوان مثال، در سال 1985، Lehrman و همکارانش به طور مستقیم ژن گیرنده لیپوپروتئین با چگالی کم (LDLR) را در یک بیمار مبتلا به کلسترول خونی هموزیگوت فامیلیال (familial hypercholesterolemia) توالی یابی کردند و یک حذف 5 کیلوبازی شناسایی گردید که منجر به حذف چندین اگزون شده بود. در سال 1989، linkage analysis به منظور تعیین موقعیت کروموزومی یک ژن عامل برای کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک مورد استفاده قرار گرفت و در سال بعد، جهش در زنجیره سنگین میوزین قلبی بتا به عنوان علت بروز فنوتیپ کشف شد. با این حال، بیشتر صفات CVD مانند MI یا غلظت کلسترول LDL پلاسما، وراثت پیچیده ای را نشان می دهند که نشان دهنده وجود تعامل بین چندین ژن و عوامل غیر ژنتیکی می باشد.

بیماری های قلبی عروقی (CVD) هم می توانند به دلیل وجود سابقه خانوادگی یا جهش های ژنی در افراد ایجاد شوند و یا اینکه فاکتور های محیطی مانند اضافه وزن در بروز آنها دخیل باشد. CVD در برخی خانواده ها در چندین عضو مشاهده می شود. نتایج مطالعات بر روی دوقلو ها و خانواده ها (Twin and family studies) نشان می دهد که تجمع CVD در خانواده‌ ها، به عنوان سابقه خانوادگی شروع زودرس CVD و یک عامل خطر (risk factor) برای این بیماری در نظر گرفته می شود. واریانت های ژنتیکی (genetic variants) مستعد کننده CVD از جهش‌ های نادر و خطرناک که عامل بروز بیماری ‌های مندلی از جمله بالا بودن کلسترول خون فامیلی (familial hypercholesterolemia) تا پلی ‌مورفیسم‌ های رایجی را شامل می ‌شود که استعداد بیماری ‌های پیچیده با اثر ضعیف را در سطح فردی تعدیل می ‌کنند.

مطالعات Linkage studies، که نیازمند بررسی خانواده ‌هایی با چندین فرد بیمار در نسل ‌های مختلف است، با استفاده از نشانگر های DNA (DNA markers) در سراسر ژنوم، به شناسایی ژن ‌های مرتبط با CVD می پردازد. این استراتژی از مارکرهای ژنتیکی استفاده کرده و بررسی می کند که آیا آلل‌ های خاص با بیماری با فرکانس بالاتر از حد انتظار منتقل می ‌شوند یا خیر.

شایع ترین بیماری تک ژنی که منجر به CVD زودرس می شود، هیپرکلسترولمی خانوادگی (familial hypercholesterolemia) یا به اختصار FH است. این بیماری عمدتاً به دلیل جهش در گیرنده LDL (LDLR)، آپولیپوپروتئین B (APOB) و ژن PCSK-9 ایجاد می گردد. فرکانس نسبی انواع تک ژنی ممکن است در میان جمعیت های مختلف کمی متفاوت باشد، اما شایع ترین آنها جهش در LDLR است. تا امروز بیش از 2900 جهش LDLR شناسایی شده است. برخلاف جهش‌ های بدمعنی منفرد (single missense mutations) در ژن APOB، جهش‌ های بیماری‌ زا و احتمالا بیماری‌ زا در ژن LDLR عمدتاً exonic substitutions و بازآرایی‌ های نادرست (missense rearrangements) هستند. کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM) نیز شایع ترین بیماری قلبی خانوادگی با ناهمگنی ژنتیکی (genetic heterogeneity) وسیع است. جهش در بیش از 11 ژن کد کننده پروتئین های سارکومر قلبی (cardiac sarcomere) عامل اصلی یا مرتبط با بروز HCM به شمار می روند.

روش های تشخیص بیماری قلبی عروقی

زمانی که یک فرد با علائمی بیماری قلبی عروقی (CVD) به پزشک مراجعه می کند، روش های مختلفی جهت بررسی سلامت وی در دسترس هستندکه بر خی از آنها عبارتند از:

نوار قلب (electrocardiogram) یا ECG
آزمایش خون
اکوکاریوگرافی
انجام روش های تصویر برداری مانند CT اسکن و MRI

در صورتی که بیمار دارای سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری های قلبی را داشته باشد، اغلب پزشکان درخواست انجام آزمایشات ژنتیکی را خواهند داد که در ادامه به معرفی برخی از آنها می پردازیم.

FISH

تکنیک FISH یک فناوری تشخیص ماکرومولکول ها (macromolecule recognition technology) است که قادر است توالی های مکمل پروب ها را شناسایی کند. FISH با استفاده از اسید نوکلئیک نشاندار شده با گروه های فلورسنت (پروب ها) ، که به توالی های DNA/RNA هدف در نمونه متصل می شود، به دست می آید.

تست اگزوم

آزمایش اگزوم یا Whole Exome Sequencing (WES)، از جمله روش های ژنتیکی مبتنی بر توالی یابی است که می تواند تمامی نواحی کد کننده پروتئین (اگزون ها) را در ژنوم فرد بررسی کند. تست اگزوم یک ابزار تشخیصی قدرتمند برای بیماران مبتلا به CVD و فنوتیپ های بالینی غیر اختصاصی است.

درمان بیماری قلبی عروقی

در بحث درمان بیماری قلبی عروقی، پزشک با توجه به علت بیماری و علائم فرد از روش های مختلفی جهت درمان استفاده می کند. که در ادامه به معرفی آنها پرداخته می شود.

جراحی

پیوند عروق کرونر (CABG)
پیوند قلب
دفیبریلاتور کاردیوورتر قابل کاشت (ICD)
استفاده از دستگاه کمک بطنی (Ventricular assist device (VAD))

تجویز دارو

داروهای ضد آریتمی که به کنترل ریتم قلب شما کمک می کنند.
داروهای ضد انعقاد “رقیق کننده های خون” که در درمان، پیشگیری و کاهش لخته شدن خون موثر خواهد بود.
داروهای ضد التهابی به کاهش التهاب و تسکین درد کمک می کنند.
مسدود کننده های بتا (Beta blockers) که در کاهش فشار خون مفید است.
مسدود کننده های کانال کلسیم (Calcium channel blockers) در باز کردن رگ های خونی باریک، کاهش ضربان قلب و کاهش فشار خون دخیل هستند.
تجویز داروهای دیورتیک یا “قرص های آب” که در کاهش میزان احتباس مایعات بدن موثر هستند.

بهترین راه درمان و بخصوص پیشگیری از بروز بیماری قلب عروقی (CVD)، داشتن سبک زندگی مناسب می باشد. به طور کلی توصیه می شود که از مصرف الکل و دخانیات خودداری کنید، اضافه وزن را بر طرف نموده و استرس خود را مدیریت نمائید.